ÜRÜN PATENTİ NASIL ALINIR?
PATENT VEYA FAYDALI MODEL SAHİPLERİNİN YASAL HAKLARI NELERDİR?

İrem TOPRAKKAYA BABALIK, LL.M.
Avukat & Marka Vekili

"Ekonominin gelişimi, verimliliğin artmasında yenilikler büyük rol oynamaktadır. Sınai
Mülkiyet Kanunun gerekçesinde de belirtildiği gibi, etkin bir patent sistemi, yaratıcı yetenekleri
buluş yapmaya, yapılan buluşları sanayiye uygulamak suretiyle değerlendirmeye
teşvik eder. Ayrıca, patent hakkının korunması ülke içinde ekonomik büyümeyi beraberinde
getirir ve teknoloji üretimi ile transferine uygun zemin hazırlar.
Birçok girişimin arka planında sıklıkla bir patent veya faydalı model bulunmaktadır.
Ancak her yenilik bir buluş olarak kabul edilmemekte ve her buluş da patent veya faydalı
model korumasından yararlanamamaktadır. Buluşların patentlenebilirlik şartlarını ve
patent veya faydalı model sahiplerinin yasal haklarının neler olduğunu Av. İrem Toprakkaya
Babalık ile görüştük."

Buluş / Patent / Faydalı model ne demektir? Aralarındaki
farkları kısaca açıklayabilir misiniz?

Buluş, teknik bir problemin çözümüne yönelik tekrarlanabilir nitelikteki yeni bir fi kir olarak tanımlanabilir.
Patent veya faydalı model ise, hak sahibine, üçüncü kişiler tarafından buluşun izinsiz olarak üretilmesini,
satılmasını, kullanılmasını veya ithal edilmesini engelleme amacıyla tanınan tekel haklarıdır.
Patent buluş basamağına da sahip olması gereken bir koruma türü iken faydalı model buluş basamağına sahip
olmayan daha basit yeniliklerdir. Ülkemizde faydalı modeller bu nedenle daha çok tercih edilmektedir.
Patent ile faydalı modelin en büyük farkı, patent tescili için tekniğin bilinen durumunun aşılması şartı aranırken faydalı modelde böyle bir
koşulun aranmamasıdır. Bu nedenle, yeni ve sanayiye uygulanabilir olan buluşlar faydalı model şeklinde korunabilirken,
yeni, sanayiye uygulanabilir ve tekniğin bilinen durumunu aşan buluşlar patent korumasına sahip olacaktır.

Koruma süreleri başvuru tarihi itibarıyla başlar ve incelemesiz patentler 7 yıl, incelemeli patentler 20 yıl, faydalı modeller 10 yıl süre
ile korunur. İncelemesiz patentler, 7 yıllık koruma süresi sona ermeden inceleme talebinde bulunmak suretiyle incelemeli patente dönüştürülebilir.

Bir buluşun patent olarak tescil edilebilmesi için hangi
şartları taşıması gereklidir?

Bir buluşun patentinin alınabilmesi için Sınai Mülkiyet Kanunu’nda bazı şartlar öngörülmüştür. Bu şartlar
Kanun’un 82. maddesinde yenilik, buluş basamağına sahip olma ve sanayiye uygulanabilir olma şeklinde
düzenlenmiştir. Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 83. maddesine göre tekniğin bilinen durumuna dahil olmayan buluşun
yeni olduğu kabul edilir. Patent ve/ veya faydalı model başvurusunun yapıldığı tarihten önce, dünyanın
herhangi bir yerinde sözlü tanıtım veya yazılı tanıtım, kullanım veya diğer yollarla açıklanmış toplum tarafından
erişilebilir her şey tekniğin bilinen durumuna dahildir. “Sözlü tanıtım” ile kastedilen konferanslar,
radyo ve televizyon programları vb., “yazılı tanıtım” ile kastedilen belgeler, internet siteleri üzerinden
yapılan açıklamalar, fotoğraf, resim vb., “kullanım” ile kastedilen buluş sahibi ya da sır saklama yükümlülüğü
altında bulunmayan herhangi biri tarafından kullanımı, “diğer yollar” ise müze-fuar-sergi vb. mecralarda
buluşa toplum tarafından erişilebilmesini ifade eder. Dolayısıyla patent veya faydalı model başvurusu yapılmadan önce
yenilik vasfı konusunda özenli bir araştırma yapılmalı, buluşun yeni olup olmadığı saptanmalıdır.
Tekniğin bilinen durumunun aşılması (buluş basamağı), buluşun şimdiki teknik duruma kıyasen objektif
bir ilerleme kaydetmiş olmasıdır. Patent yeni veya farklı olan her buluşa değil, o alanda uzman kişi tarafından üzerine düşünülüp henüz
bulunamamış önemli ve nitelikli olarak kabul edilebilecek buluşlara verilmektedir.
Sanayiye uygulanabilirlik ise, buluşun tarım dahil sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir, uygulanabilir
veya kullanılabilir nitelikte olması anlamına gelir.

Buluş niteliğinde sayılmayan
unsurlar nelerdir?

Patentlenebilirliğin istisnaları SMK m. 82’de sayılmıştır. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından yayımlanan
Patent/Faydalı Model Başvuru Kılavuzu’nda ise istisnalar örneklerle açıklanmıştır. Buna göre; keşifler,
bilimsel teoriler, matematiksel yöntemler buluş değildir. Örneğin bir matematik işlemi için kısayol geliştirilmesi
buluş değildir. Ancak bu kısayol ile çalışan bir makine buluş olabilir. Zihni faaliyetler, iş faaliyetleri
veya oyunlara ilişkin plan, kural ve yöntemler buluş değildir. Dil öğrenme yöntemi, bulmaca çözme
yöntemi, bir oyun veya ticari bir işletmeyi organize etmek için planlar buluş değildir. Ancak, dil öğretmek,
bulmaca çözmek, bir planı uygulamak veya oyun oynamak için yeni bir cihaz buluş olabilir. Bilgisayar
programları buluş değildir Ancak, teknik bir problemi çözen yöntemi gerçekleştiren bilgisayar programı
veya bilgisayar programını içeren cihaz patent ile korunabilmektedir. Estetik niteliği bulunan mahsuller,
edebiyat ve sanat eserleri ile bilim eserleri buluş değildir. Eser niteliğine sahipse Fikir ve Sanat Eserleri
Kanununa göre veya şartları varsa haksız rekabet hükümlerine göre korunur. Keza, bilginin sunumu buluş değildir.

Patent başvurusu sırasında nelere dikkat edilmelidir?

Yenilik unsuru konusunda iyi bir araştırma yapılmalıdır. Bu araştırma
için Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde https://portal.turkpatent. gov.tr , Avrupa Patent Ofi sinin
veri tabanı olan https://worldwide. espacenet.com , ABD Marka ve Patent Ofi si veri tabanı olan https://
www.uspto.gov/patent , Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı’nın (WIPO) online patent araştırma veri tabanı olan
http://www.wipo.int/patentscope/ search/en/search.jsf , Japonya Patent
Ofisi veri tabanı https://www.jpo.go.jp/ , bağımsız veri tabanı http:// www.freepatentsonline.com vd.

bir çok patent ofisi nezdindeki veri tabanlarında ve Google firmasının online patent araştırma veri tabanı
http://www.google.com/patents araştırma yapılabilir. Ayrıca ulusal ve bölgesel patent ofi slerinin internet siteleri için

https://www.wipo.int/directory/en/urls.jsp adresinden bilgi edinilebilir.
Yine Türk Patent ve Marka Kurumu’na başvuru öncesi EPOQUE veri tabanı (çeşitli ülke ve patent
sistemlerindeki patentler) üzerinden ön araştırma yapılması imkanı
mevcuttur. Bu araştırma ücrete tabidir. Başvuruda bulunması gereken özellikle tarifname ve istemlerin
dikkatle konunun uzmanı tarafından yazılması gerekir. Tarifname, buluşun tüm detayı ile anlatıldığı
kısımdır. Tarifname, buluş konusunun ilgili olduğu teknik alanda uzman olan bir kişi tarafından buluşun
uygulanabilmesini sağlayacak nitelikte hiçbir şey gizlenmeden açık ve ayrıntılı olmalıdır.
İstemler, buluşun koruma talep edilen, yeni olduğu iddia edilen teknik özelliklerinin belirtildiği kısımdır.
Diğer bir ifadeyle, koruma kapsamı istemlerle belirlenir. Korunması istenen teknik özellikler istemlere
yazılmalıdır. İstemlerde yazılmayan özellikler korunamaz.

Korumanın kapsamı nasıl belirlenir?

Patent başvurusu veya patentin sağladığı korumanın kapsamı istemlerle belirlenir. Bununla birlikte istemlerin
yorumlanmasında tarifname ve resimler kullanılır. İstemler, kullanılan kelimelerin verdiği anlamla
sınırlı olarak yorumlanamaz. Ancak istemler, koruma kapsamının tespitinde, buluşu yapan tarafından
düşünülen fakat istemlerde talep edilmeyen, buna karşılık ilgili teknik alanda uzman bir kişi tarafından
tarifname ve resimlerin yorumlanması ile ortaya çıkacak özellikleri kapsayacak şekilde genişletilemez.
İstemler, başvuru veya patent sahibine hakkı olan korumayı sağlayacak ve üçüncü kişilere de korumanın
kapsamı açısından makul bir düzeyde kesinlik ifade edecek şekilde yorumlanır.

Patent hakkı sahibi kimdir?

Buluşu yapan her zaman gerçek kişidir. Patent hakkı sahibi buluşu yapan veya onun halefl eridir. Bu
hakkın devri mümkündür. Buluş birden çok kişi tarafından birlikte gerçekleştirilmişse patent isteme
hakkı, bu kişilerin tamamına aittir.Aynı buluş, birbirinden bağımsız ve habersiz olarak birden çok kişi
tarafından gerçekleştirilmişse patent isteme hakkı, önceki tarihli başvurunun yayımlanmış olması şartıyla
daha önce başvuru yapana aittir. Bu halde sonraki kişinin ön kullanım hakkı saklıdır. Patent almak için ilk
başvuran kişi, aksi ispat edilinceye kadar, patent isteme hakkının sahibidir. Patent başvurusu veya patent
birden çok kişiye aitse hak üzerindeki ortaklık tarafl ar arasındaki anlaşmaya göre, böyle bir anlaşma
yoksa Türk Medeni Kanunundaki paylı mülkiyete ilişkin hükümlere göre belirlenir. Lisans verilmesi için
hak sahiplerinin oybirliği aranır.

Çalışanlar tarafından meydana getirilen buluşlarda hak
sahipliği kime aittir?

Çalışanın, işyerinde görevi gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletmenin deneyim ve çalışmalarına
dayanarak, iş ilişkisi sırasında yaptığı buluş, hizmet buluşudur. Çalışanın işiyle ilgili olmayan buluşları ise
serbest buluştur. Çalışanın işin gereği veya büyük ölçüde işyerinin deneyim ve çalışmalarına dayalı olarak geliştirdiği
buluşlarda hak sahibi işverendir. Serbest buluşlarda ise hak sahibi çalışandır. Hizmet buluşu-serbest
buluş ayrımında buluşun mesai saatleri içinde veya işyeri içinde geliştirilip geliştirilmediğinin herhangi
bir önemi yoktur. Önemli olan buluşun niteliği ve iş ile ilgili olup olmadığıdır.
Çalışan, bir hizmet buluşu yaptığında, bu buluşunu yazılı olarak ve geciktirmeksizin işverene bildirmekle
yükümlüdür. Buluş birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmişse, bu bildirim birlikte yapılabilir.
İşveren, bildirimin kendisine ulaştığı tarihi, bildirimde bulunan kişi veya kişilere gecikmeksizin ve yazılı olarak bildirir. Çalışan, hizmet
buluşunu, serbest buluş niteliği kazanmadığı sürece gizli tutmakla yükümlüdür.
İşveren, hizmet buluşu ile ilgili olarak tam veya kısmi hak talep edebilir. İşveren bu talebi, çalışanın bildiriminin kendisine ulaştığı
tarihten itibaren dört ay içinde yazılı olarak çalışana bildirmek zorundadır. Çalışana böyle bir bildirimin
süresinde yapılmaması veya hak talebinde bulunulmadığına dair bildirim yapılması hâlinde, hizmet
buluşu serbest buluş niteliği kazanır. İşveren hizmet buluşu üzerinde tam hak talep ederse, çalışan makul bir
bedelin kendisine ödenmesini işverenden isteyebilir. İşveren hizmet buluşu üzerinde kısmi hak talep
ederse, işverenin buluşu kullanması hâlinde, çalışanın makul bir bedelin kendisine ödenmesini isteme hakkı
doğar. İşveren, kendisine bildirimi yapılan hizmet buluşu için tam hak talebinde bulunmuşsa patent verilmesi
amacıyla ilk başvuruyu Kuruma yapmakla yükümlüdür. Ancak işveren, işletme menfaatleri gerektiriyorsa,
patent başvurusu yapmaktan kaçınabilir. İşverenin hizmet buluşuna ilişkin tam hak talebinde bulunması hâlinde bununla ilgili bildirimin çalışana
ulaşması ile buluş üzerindeki tüm haklar işverene geçmiş olur. İşverenin hizmet buluşuna ilişkin kısmi
hak talep etmesi hâlinde, hizmet buluşu serbest buluş niteliği kazanır. Ancak bu durumda işveren, kısmi hakka dayanarak buluşu kullanabilir

Patent hakkı sahibine bahşedilen haklar nelerdir?

Sınai Mülkiyet Kanunun 85. Maddesine göre, Patent sahibi, buluşun yeri, teknoloji alanı ve ürünlerin
ithal veya yerli üretim olup olmadığı konusunda herhangi bir ayrım yapmaksızın patent hakkından
yararlanır. Patent sahibinin, izinsiz olarak yapılması hâlinde aşağıda belirtilen fi illerin önlenmesini talep
etme hakkı vardır:
a) Patent konusu ürünün üretilmesi,
satılması, kullanılması veya ithal
edilmesi veya bu amaçlar için kişisel
ihtiyaçtan başka herhangi bir nedenle
elde bulundurulması.
b) Patent konusu olan bir usulün
kullanılması.
c) Kullanılmasının yasak olduğu
bilinen veya bilinmesi gereken usul
patentinin kullanılmasının başkalarına
teklif edilmesi.
ç) Patent konusu usul ile doğrudan
doğruya elde edilen ürünlerin
satılması, kullanılması, ithal edilmesi
veya bu amaçlar için kişisel ihtiyaçtan
başka herhangi bir nedenle elde
bulundurulması.
Ancak, sınai veya ticari bir amaç
taşımayan ve özel maksatla sınırlı
kalan fi iller, patent konusu buluşu
içeren deneme amaçlı fi iller patent
hakkı kapsamı dışındadır. Patentin
konusu kanunlara, genel ahlaka,
kamu düzenine veya genel sağlığa
zarar verecek şekilde kullanılamaz.
Yasada ilaç denemeleri, reçete
oluşturulması vb. spesifi k konularda
başka istisnalar da öngörülmüştür
(Bkz. SMK m. 85 f. 3).

Patent veya faydalı model hakkına tecavüz sayılan fiiller
nelerdir?

Patent veya faydalı model sahibinin izni olmaksızın buluş konusu ürünü
kısmen veya tamamen üretme sonucu taklit etmek, kısmen veya tamamen taklit suretiyle meydana
getirildiğini bildiği ya da bilmesi gerektiği hâlde tecavüz yoluyla üretilen buluş konusu ürünleri satmak, dağıtmak
veya başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak ya da bu amaçlar için ithal etmek, ticari amaçla elde
bulundurmak, uygulamaya koymak suretiyle kullanmak veya bu ürünle ilgili sözleşme yapmak için öneride
bulunmak, Patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu usulü kullanmak veya bu usulün izinsiz olarak
kullanıldığını bildiği ya da bilmesi gerektiği hâlde buluş konusu usulle doğrudan doğruya elde edilen ürünleri
satmak, dağıtmak veya başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak ya da bu amaçlar için ithal etmek, ticari
amaçla elde bulundurmak, uygulamaya koymak suretiyle kullanmak veya bu ürünlerle ilgili sözleşme
yapmak için öneride bulunmak, Patent veya faydalı model hakkını gasp etmek, Patent veya faydalı model
sahibi tarafından sözleşmeye dayalı lisans veya zorunlu lisans yoluyla verilmiş hakları izinsiz genişletmek
veya bu hakları üçüncü kişilere devretmek fi lleri patent hakkında tecavüz sayılır.

Patent veya faydalı model hakkına tecavüz halinde patent hakkı sahibi hangi yasal yollara başvurabilir?
Patent hakkı tecavüze uğrayan hak sahibi, mahkemeden fiilin tecavüz olup olmadığının tespiti, muhtemel
tecavüzün önlenmesi, tecavüz fiillerinin durdurulması, tecavüzün kaldırılması ile maddi ve manevi
zararın tazmini, tecavüz oluşturan veya cezayı gerektiren ürünler ile bunların üretiminde münhasıran
kullanılan cihaz, makine gibi araçlara, tecavüze konu ürünler dışındaki diğer ürünlerin üretimini engellemeyecek
şekilde el konulması, el konulan ürün, cihaz ve makineler üzerinde kendisine mülkiyet hakkının tanınması, tecavüzün devamını
önlemek üzere tedbirlerin alınması, özellikle masrafl ar tecavüz edene ait olmak üzere el konulan ürünler ile cihaz ve makine gibi araçların
şekillerinin değiştirilmesi, üzerlerindeki markaların silinmesi veya sınai mülkiyet haklarına tecavüzün önlenmesi
için kaçınılmaz ise imhası, haklı bir sebebin veya menfaatinin bulunması hâlinde, masrafl arı karşı tarafa ait olmak üzere kesinleşmiş
kararın günlük gazete veya benzeri vasıtalarla tamamen veya özet olarak ilan edilmesi veya ilgililere tebliğ
edilmesini talep edebilir.